O‘rta Osiyo Salavkiylar davlati tarkibida
Mil. avv. 323-yil Makedoniyalik Aleksandr vafot etdi. U barpo etgan davlat uch qismga: Makedoniya, Misr va Suriyaga bo‘linib ketdi. Bu davlatlar Aleksandrning eng yaqin lashkarboshilari tomonidan boshqarildi. Uzoq davom etgan o‘zaro urushlardan keyin, mil. avv. 312-yilda kichik Makedoniyalik Aleksandrning lashkarboshilaridan biri Salavk Bobil (Suriya davlati) hukmdori bo‘ldi. Salavka davlatining tarkibiga Mesopotamiya, Eron, Parfiya, Baqtriya, So‘g‘diyona, Marg‘iyona kirar edi.
Salavk o‘z davlati tarkibiga kirgan O‘rta Osiyoni alohida viloyatlar – satrapliklarga ajratdi. Ularning har biriga boshliq satrap hukmronlik qilar edi. Davlat mudofaasi va qo‘shinlarni tashkil etish bilan sobiq lashkarboshilardan tayinlangan strateglar shug‘ullanardi.
Salavk o‘z o‘g‘li Antioxni sharqiy viloyatlar – Parfiya, Marg‘iyona, Baqtriya, So‘g‘diyonaga noib etib tayinladi. Antiox ulkan davlat boshida turib, uni 20 yilga yaqin boshqardi.
Asta-sekinlik bilan So‘g‘diyona, Baqtriya va Marg‘iyonada tinch hayot tiklana boshladi. Bu yerlarda yangi manzilgohlar, shaharlar bunyod etildi, savdo-sotiq, dehqonchilik va hunarmandchilik rivojlandi. Baqtra, Maroqanda, Marg‘iyona Antioxiysi (Marv), Termiz yirik shahar va madaniyat markazlariga aylandi. Yunon-Makedon istilolaridan keyin O‘rta Osiyo tarixida antik davr boshlandi. Bu yurishlar oqibatida G‘arb va Sharq o‘rtasida madaniy munosabatlar kengayishi sodir bo‘ladi.
Baqtriyada yunon yozuvi, yunon og‘irlik o‘lchov birliklari, pul munosabatlari, hunarmandchilik va san’at buyumlari tarqaldi. O‘z navbatida yunonlar ham Baqtriyaning binokorlik va hunarmandchilik an’analarini o‘zlashtirdi.
Yunon-Baqtriya davlati
Mil. avv. 250-yilda Baqtriya Salavkiylar davlati tarkibidan ajralib chiqadi. Antik davr tarixchilarining xabar berishicha, mingta Baqtriya shahri hukmdori bo‘lmish Diodot o‘zini podsho deb e’lon qiladi. Shu voqeadan boshlab Yunon-Baqtriya davlati tarixi boshlanadi. Mil. avv. 250-yilda Salavkiylar davlati tarkibidan ajralib chiqqan Parfi ya Baqtriyaning raqibiga aylanadi. Baqtriyadan tashqari, Yunon-Baqtriya podsholigi tarkibiga So‘g‘diyona va Marg‘iyona ham kirgan.
Diodotdan keyin Yunon-Baqtriyada hukmronlik davlat tarixida sezilarli iz qoldirmagan Yevtidemga o‘tadi. Yevtidemning o‘g‘li Demetriy hukmronligi davrida Yunon-Baqtriya podsholigi eng katta sarhadlarga ega bo‘ldi. Hindistonning bir qismi bu davlatga qo‘shib olindi. Parfiyada hokimiyat Mitridat I qo‘liga o‘tishi bilan u Baqtriyaga harbiy tazyiqni kuchaytiradi. Tinimsiz olib borilgan urushlar Yunon-Baqtriya davlatining kuchsizlanishiga sabab bo‘ladi. Bundan foydalangan ko‘chmanchi yuechji qabilalari mil. avv. 140 –130-yillar oralig‘ida Yunon-Baqtriya davlatini bosib oladi.
